"Η ζωή και το έργο του Μεγάλου Βασιλείου"

            Του Διονυσίου Πομόνη

Αποφοίτου της Α.Ε.Α. Βελλάς Ιωαννίνων 

(Ομιλία επί τη εορτή των Τριών Ιεραρχών, εκφωνηθείσα την 30η Ιανουαρίου 2015 στο Μορφωτικό Κέντρο Ζακύνθου "Αληθώς".)

 1. Βίος

    Ο Μέγας  Βασίλειος, επίσκοπος Καισάρειας της Καππαδοκίας, εις εκ των τριών Ιεραρχών και Οικουμενικών Διδασκάλων της Εκκλησίας μας γεννήθηκε στην Καισάρεια της Καππαδοκίας (την αρχαία Μάζακα) μεταξύ του 329 και 331 μ.Χ. Η βιογραφία του μας είναι γνωστή κυρίως από τα έργα του, ιδιαίτερα απο την αλληλογραφία του, και από τους επικήδειους λόγους του φίλου και συμφοιτητή του Γρηγορίου του Νανζιανζινού και του αδερφού του Γρηγορίου επισκόπου Νύσσης.[1] Όπως ανωτέρω μνημόνευσα, ο Άγιος Βασίλειος γεννήθηκε στην Καισάρεια και ήταν το δεύτερο παιδί της εννεαμελούς οικογένειας  του καθηγητού της ρητορικής Βασιλείου και της Εμμελίας, μιας οικογένειας που χάρισε στην Εκκλησία μας Αγίους, όπως ο Πέτρος Σεβασττείας, ο Ναυκράτιος, ο Γρηγόριος Νύσσης και η αγία Μακρίνα οι οποίοι ήταν όλοι αδέρφια του Μεγάλου Βασιλείου[2].

            Αφού ολοκλήρωσε την βασική εκπαίδευση στην Καππαδοκία, η επιθυμία του να ακούσει διαπρεπεστέρους διδασκάλους οδήγησε τα βήματά του κατ' αρχάς στην Κωνσταντινούπολη, κοντά στον Λιβάνιο, και κατόπιν στην Αθήνα. Στην Αθήνα, ο Βασίλειος πρέπει να έφθασε περί το 352, όπου και τον υποδέχθηκε ο Καππαδόκης γνώριμός του Γρηγόριος  με τον οποίο επρόκειτο έκτοτε να συνδεθεί στενά. Εν συνεχεία,  γράφτηκε στη σχολή του διαπρεπούς χριστιανού καθηγητού Προαιρεσίου, όπου παρακολούθησε μαθήματα του ιδίου, όπως και του καθηγητού Ιμερίου. Παρακολούθησε ένα ευρύ πρόγραμμα μαθημάτων, όπως ρητορική, φιλολογία, ιστορία, φιλοσοφία, μαθηματικά και ιατρική.[3]

            Κατά το έτος 356  επέστρεψε στην πατρίδα του την  Καισάρεια, όπου δεν λησμόνησε την παιδεία, την οποία επί τόσα χρόνια καλλιέργησε και απέκτησε. Έτσι, επιδόθηκε στην διδασκαλία της ρητορικής επί σχεδόν μια δεκαετία, αλλά, τέλος, αποφάσισε να επιδοθεί με ιδιαίτερο ζήλο στην μελέτη των χριστιανικών γραμμάτων στα οποία ανακάλυψε μια διαφορετική λάμψη από εκείνη των ελληνικών κλασικών γραμμάτων. Κατόπιν, μελέτησε τους χριστιανικούς θεσμούς μέσω των επισκέψεών του  σε μεγάλα χριστιανικά κέντρα, όπως η Συρία, η Παλαιστίνη και η Αίγυπτος.[4]

            Μετά την επάνοδό του στην Καισάρεια χειροτονήθηκε διάκονος προφανώς από τον επίσκοπο της περιοχής Διάνο. Μαρτυρείται, επίσης, ότι συμμετείχε το 360   στη σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως ως παρατηρητής και εκπρόσωπος του οικείου επισκόπου. Άμα το πέρας της συνόδου και αφού ο  Διάνος υπέγραψε το αιρετικό ομοιουσιανό σύμβολο, απογοητευμένος ο Βασίλειος αποφάσισε να εγκαταλήψει τα εγκόσμια, δεν άργησε, όμως, να επιστρέψει στην Καισάρεια, όπου και χειροτονήθηκε πρεσβύτερος από τον διάδοχο του επισκόπου Καισαρείας Διάνου, επίσκοπο Ευσέβιο κατά το έτος 364[5].

      Μετά τον θάνατο του Ευσεβίου τα βλέμματα των συνετών χριστιανών εστράφησαν προς τον Βασίλειο για την διαδοχή του επισκοπικού θρόνου. Η εκλογή του δεν έγινε χωρίς εμπόδια, είχε, όμως, την στήριξη δυο ισχυρών προσωπικοτήτων της εποχής, του Ευσεβίου Σαμοσατών και του Γρηγορίου Ναζιανζινού, οι οποίοι εξασφάλισαν την ομαλότητα κατά την εκλογική διαδικασία.  Ο Βασίλειος εξελέγη επίσκοπος Καισάρειας της Καππαδοκίας την 14η Ιουνίου του 370.[6]

      Στον εκκλησιαστικό τομέα ο Βασίλειος καταπολέμησε με επιτυχία τις προσπάθειες του αιρετικού αυτοκράτορα Ουάλη να επιβάλει τον Αρειανισμό [7]. Ο αυτοκράτορας Ουάλης είχε λάβει μέτρα εναντίον των επισκόπων και γι' αυτό  είχε στείλει στις επαρχίες της Ασίας τον ύπαρχο των πραιτοριανών Μοδέστο για να τους εξαναγκάσει να προσαρμοσθούν στην νέα αιρετική εκκλησιαστική πολιτική του αυτοκράτορα . Αυτός έφθασε στην Καισάρεια τον χειμώνα του 371 όπου συνάντησε τον Βασίλειο, ο οποίος δεν ήταν εύκολο να καμφθεί. Αφού του μίλησε ο Ιεράρχης σε μια πρωτόγνωρη γλώσσα,  κατάφερε να τον εντυπωσιάσει, όπως και τον αυτοκράτορα Ουάλη, στον οποίο ο Μοδέστος μετέφερε τους λόγους του Ιεράρχου. Έτσι,  ο Βασίλειος κατάφερε να παραμείνει στη επισκοπική του έδρα. Θέλοντας, όμως, ο Ουάλης να περιορίσει την επιρροή του επισκόπου διαίρεσε την Καππαδοκία σε δυο επαρχίες και κατ' ακολουθίαν σε δυο μητροπόλεις, την Καισάρεια με επίσκοπο τον Βασίλειο και την Τυάνων με επίσκοπο τον Άνθιμο.

            Η επισκοπική σταδιοδρομία του Βασιλείου υπήρξε σύντομη, αλλά το έργο του  στους τομείς της διδαχής, της οργάνωσης μοναχικών κοινοτήτων και της κοινωνικής πρόνοιας μεγάλο. Όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό με τον ασθενικό οργανισμό του έκαναν σύντομο τον επίγειο βίο του. Έτσι,  παρέδωσε την Αγία του ψυχή στον δημιουργό Θεό κατά τα τέλη Δεκεμβρίου του 378.[8]

2.Το κοινωνικό του έργο.

            Ό Μέγας Βασίλειος υπήρξε ο άνθρωπος των μεγάλων προσπαθειών. Έργο ζωής και σημαντικό σταθμό στην πορεία του, αποτελεί η ίδρυση και λειτουργία του κοινωνικού - φιλανθρωπικού συστήματος της Βασιλειάδας. Εκεί διοχέτευε όλη την ποιμαντική του ευαισθησία, καθιστώντας την έτσι πρότυπο κέντρο περίθαλψης και φροντίδας των ασθενέστερων κοινωνικά ατόμων. Ουσιαστικά η Βασιλειάδα υπήρξε ένας πρότυπος οίκος για την φροντίδα των ξένων και την ιατρική περίθαλψη  των φτωχών αρρώστων.

            Κατέστη, έτσι, η μήτρα ομοειδών οργανισμών που δημιουργήθηκαν σε άλλες επισκοπές και στάθηκε η σταθερή υπενθύμιση στους πλούσιους του προνομίου τους να διαθέτουν τον πλούτο τους με έναν αληθινά χριστιανικό τρόπο.[9]         

3. Το συγγραφικό του έργο.

            Τα έργα του Μεγάλου Βασιλείου κατατάσσονται σε  4 κατηγορίες.

Α. Δογματικά.

α. Ανατρεπτικός του απολογητικού του δυσσεβούς Ευνομίου. Αποτελείτε από τρία βιβλία και καταφέρεται κατά του αρχηγού των Ανομοίων Ευνομίου. Τονίζεται η αγεννησία του Πατρός και το ομοούσιον των προσώπων της Αγίας Τριάδος.

β. Πρός Αμφιλόχιον, περί του Αγίου Πνεύματος. Πραγματεία για το Άγιο Πνεύμα  που απευθύνεται στον Αμφιλόχιο Ικονίου.

Β. Ασκητικά.

α. Τα Ηθικά. Συλλογή από 80 κανόνες ηθικής που στηρίζονται σε χωρία της Βίβλου.

β. Όροι κατά πλάτος. Αποτελούνται από 55 κεφάλαια και έχουν ως θέμα γενικές αρχές του μοναχισμού.

γ. Όροι κατ' επιτομήν. Αποτελούνται από 313 κεφάλαιακαι ασχολούνται με την καθημερινή ζωή των μοναχών.

Γ. Ομιλίες.

α. Εις την Εξαήμερον. Συλλογή από 9 ομιλίες που έχουν ως θέμα τους την δημιουργία του κόσμου.

β. Εις τους Ψαλμούς.  Αποτελείτε από 18 ομιλίες με επικοδομητικό περιεχόμενο.

γ. Προς τους Νέους, όπως άν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων.

Δ. Επιστολές.

       Σώζονται 365 Επιστολές με το όνομα του Βασιλείου. Μερικές εκ των οποίων δεν είναι γνήσιες.[10]

            

     Θα μου επιτρέψετε να αναφερθώ δι ολίγου στο πλέον παιδαγωγικό έργο αυτού του μεγάλου Ιεράρχη. Ο λόγος για το έργο Προς τους Νέους, "όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων".

            Πρόκειται για έναν λόγο που αρχικά  απευθύνονταν σε νέους συγγενείς του Βασιλείου με θέμα τη χρησιμότητα της λεγόμενης θύραθεν ή έξωθεν παιδείας για τα παιδιά των χριστιανών. Ο Βασίλειος με αυτό του το έργο προτρέπει τους νέους να αντλούν από την κλασική γραμματεία τα καλύτερα στοιχεία και χρησιμοποιεί το παράδειγμα της μέλισσας, η οποία διαλέγει από κάθε άνθος τους καλύτερους χυμούς.   Το κείμενο αυτό, πάντως, που έχουμε στα χέρια μας πρέπει να υπέστη κάποιες ελαφρές τροποποιήσεις, ώστε να διαβάζεται από όλους τους χριστιανούς νέους και συνιστά έτσι ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα δείγματα της στάσης του χριστιανισμού απέναντι στα κλασσικά αρχαιοελληνικά Γράμματα.

---

[1]    βλ. Ραϊου Δημητρίου, Ελληνική Γραμματεία των Αυτοκρατορικών Χρόνων,Ιωάννινα 2007,σ. 297.

[2]    βλ. Τσάμη Γ. Δημητρίου, Εκκλησιαστική Γραμματολογία και Κείμενα Πατερικής Γραμματείας,εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2008, σ.133.

[3]    βλ. Χρήστου Κ. Παναγιώτου, Ελληνική Πατρολογία, τ. Δ',εκδ. Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 2010, σ. 22.

[4]    βλ. ό.π. σ.23, επίσης πρβλ. Χρήστου Κ. Παναγιώτου,  Εκκλησιαστική Γραμματολογία,τ. Α', σ. 180

[5]    βλ. ό.π. σ.24, επίσης πρβλ.  Τσάμη Γ. Δημητρίου, Εκκλησιαστική Γραμματολογία και Κείμενα Πατερικής Γραμματείας, εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2008, σ.134.

[6]    βλ. ό.π. σ. 27.

[7]    βλ. Τσάμη Γ. Δημητρίου, Εκκλησιαστική Γραμματολογία και Κείμενα Πατερικής Γραμματείας, εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2008, σ.134.

[8]    βλ. Χρήστου Κ. Παναγιώτη, Εκκλησιαστική Γραμματολογία, τ. Ά, σ.181

[9]    βλ.http://el.wikipedia.org/wiki/ Βασίλειος Καισαρείας , Τελευταία πρόσβαση 29-01-2015.

[10]  βλ. Τσάμη Γ. Δημητρίου, Εκκλησιαστική Γραμματολογία και Κείμενα Πατερικής Γραμματείας, εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2008, σσ.134-135.