Η βρύση του Μπορδοβαρίου ή η βρύση της Ιτιάς.

Γράφει ο Δημήτριος Β. Χήτος.

       Ποιος δε γνωρίζει το χάνι του Κούτλα ή κι αν δεν το γνωρίζει, ποιος δεν έχει περάσει από 'κει; Κάθε διαβάτης διερχόμενος μέσω της Δραγασιάς από το Χαροκόπι προς τον Πλάτανο αντικρίζει το οικοδόμημα που φαίνεται στην ανωτέρω φωτογραφία, το χάνι δηλαδή του Κούτλα.

          Το εν λόγω πανδοχείο, το μόνο άρτια σωζόμενο από όλα τα πανδοχεία της ευρύτερης περιοχής των Ιωαννίνων, χτίστηκε το 1909 από τον αείμνηστο Αναστάσιο Κούτλα, παππού του 88χρονου συνταξιούχου δασκάλου Αναστασίου Γ. Κούτλα που διαμένει μέχρι σήμερα εκεί. Το χάνι αποτελείται από δύο δίπατα οικοδομήματα στα βορειοανατολικά και νοτιοδυτικά άκρα της μάνδρας. Το οικοδόμημα που βρίσκεται δίπλα στο δημόσιο δρόμο ήταν το πανδοχείο. Στο ισόγειο λειτουργούσε το καφενείο-εστιατόριο και το μαγειρειό, ενώ στον όροφο το πανδοχείο φιλοξενίας. Το έτερο οικοδόμημα χρησίμευε πάντοτε ως οικία τς οικογένειας Κούτλα. Στην έσω πλευρά της μάνδρας και κατά μήκος αυτής ήταν χτισμένο το χάνι, δηλαδή οι στάβλοι των ζώων, ενώ στο κέντρο διατηρείται μέχρι σήμερα ένας ευρύχωρος αυλόγυρος. 

   Κι όμως, στο όλο οικοδομικό συγκρότημα που μοιάζει ως ενιαίο σύνολο υπάρχει μια λεπτομέρεια που παραμένει, ευτυχώς, για να θυμίζει στον περαστικό την ιστορία της περιοχής πριν την ανέγερση του πανδοχείου. Παρατηρώντας κανείς προσεκτικά την επιμήκη τοιχοποιία της μάνδρας, πλησίον της εισόδου του πανδοχείου και από την αριστερή της πλευρά, διακρίνει μια ασυνήθιστη εξοχή με ογκώδεις λίθους, μήκους πέντε μέτρων με τρεις "παραθύρες" χωνευτές στον τοίχο, η μία εκ των οποίων φανερώνει βίαιη, μεταγενέστερη επέμβαση στην υπάρχουσα τοιχοποιία. Ενώ, η υπόλοιπη δομή του τοίχου ως την κορυφή του, γρηπίδα (σύμφωνα με τη μαστορική τέχνη) διαφέρει κατά πολύ με αυτή της βάσης. 

        Η κατασκευή αυτή ήταν μια βρύση, η οποία προϋπήρχε του πανδοχείου και κατά την ανέγερση αυτού ενσωματώθηκε στον μαντρότοιχο. Η βρύση λοιπόν αυτή ήταν η "βρύση του Μπορδοβαρίου" (παλαιά ονομασία του Χαροκοπίου) ή η "βρύση  της Ιτιάς", κατά τον Κώστα Κρυστάλλη: "Τὴν κοιλάδα διήλθομεν ἐντὸς δύο ὡρῶν περίπου. Ὁ ἥλιος ἔκαιεν ὑπερβολικά. Ἡ δὲ ὀσμὴ τῆς χλωρασιᾶς, ἥτις ἀπορροφωμένη ὑπὸ τῶν ἀκτίνων του ἐξητμίζετο εἰς τὸν αἰθέρα, ἐπλήρου ἀπλήστως τὰ ὀσφρητικὰ ὄργανα ἡμῶν. Κατὰ τὰ ἄκρα αὐτῆς διέβημεν λειμῶνας τινάς, ἀπὸ τὴν εὐωδίαν τῶν ἀνθέων τῶν ὁποίων ἠρχίσαμεν νὰ μεθύωμεν. Εἰς τὸ τέλος τῆς κοιλάδος καὶ εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ ὑπερκειμένου βουνοῦ Δρύσκου ρέει ταπεινὴ βρύσις, καλουμένη βρύσι τοῦ Μπορδοβάρι ἤ βρύσι τῆς ἰτιᾶς διὰ τὸ παρακείμενον χωρίον Μπουρδοβάρι καὶ τὰς ἐκεῖ πλησίον θαλλούσας ἰτέας".  (Κώστα Κρυστάλλη, Άπαντα, Οι βλάχοι της Πίνδου, Μαλακάσι, Εκδόσεις Μαίναλον, Αθήναι 1967, σελ. 75).  Η τοποθεσία αυτή αποτελούσε την εποχή εκείνη μια μικρή όαση για τους διαβάτες που κατευθύνονταν από τα Γιάννενα και τον κάμπο προς τα χωριά του Συρράκου και των Τζουμέρκων ή αντίστροφα.

   Στη ροή της βρύσης ήταν εντοιχισμένο ένα μεγάλο πέτρινο σκαλιστό κανούλι, από το οποίο σήμερα σώζεται μόνο η βάση του με τη ροή, σε ύψος  δέκα εκατοστών από το έδαφος. Η ροή στις παλαιές βρύσες βρισκόταν πάντοτε χαμηλά, ώστε να μπορούν τα ζώα (άλογα, μουλάρια, πρόβατα κ.τ.λ) να πίνουν νερό από το κανούλι της. Ωστόσο, η ροή σήμερα βρίσκεται τόσο χαμηλά λόγω των προσχώσεων κατά τη διάνοιξη του δρόμου.  Η βρύση αυτή στέρεψε το 1963 όταν η οικογένεια Κούτλα κατασκεύασε τη σημερινή βρύση τη λεγόμενη "του Κούτλα" πανήντα μέτρα ανατολικά του πανδοχείου.  Αφού η παλαιά βρύση έπαψε να ρέει το πηγαίο της νερό, τότε επενέβησαν σ' αυτή επιδιορθώνοντάς την ώστε να μοιάζει με τμήμα της υπάρχουσας τοιχοποιίας. 

         Παρόλα αυτά, τα σημάδια της βρύσης της Ιτιάς είναι ακόμη εμφανή, κι αξίζει να σταθεί κανείς στο πέρασμά του, και να την παρατηρήσει αναλογιζόμενος την παλαιά της δόξα, καθώς και αυτή του συγκροτήματος του πανδοχείου.