"Η Ελληνική Βιβλιοπαραγωγή του α΄ μισού του 18ου αιώνα"

Αποσπάσματα από την Πτυχιακή Εργασία

  με θέμα "Η Ελληνική Βιβλιοπαραγωγή 

           του α΄ μισού του 18ου αιώνα"

της Αποφοίτου του Ιουνίου Πανεπιστημίου 

                      Ελισσάβετ Κώστα

   Στην αυγή του 18ου αιώνα ένα νέο εμπορευματικό στρώμα στο χώρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δημιουργεί νέα δεδομένα στο χώρο της εκπαίδευσης. Οι παιδαγωγικές εξελίξεις υποβοηθούνται και επηρεάζονται από μία ντόπια εμπορευματική αστική τάξη, που τείνει δυναμικά στην κατάκτηση μιας ευρείας αγοράς. Κι ενώ ως τα μέσα τουλάχιστον του 18ου αιώνα η πολιτιστική ταυτότητα του ελληνισμού συγχεόταν με την  ελληνόφωνη χριστιανική ορθοδοξία, με την ανάπτυξη της νέας τάξης η πολιτιστική ταυτότητα γίνεται πιο "κοσμική". Ο ελληνισμός αρχίζει να αντιμετωπίζεται σαν ανανεωτικό πνεύμα, σαν πνεύμα προόδου.

 Στα πλαίσια αυτά ιδρύονται εκπαιδευτήρια στον ελληνικό χώρο, εμπλουτίζεται η διδακτέα ύλη και βελτιώνονται οι μέθοδοι διδασκαλίας. Έτσι δημιουργείται, η ανάγκη για την εκτύπωση σχολικών εγχειριδίων. Βιβλίων, τα οποία να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των μαθητών. 

   Η εμφάνιση, εξ άλλου του επιστημονικού βιβλίου, είτε ως μετάφραση είτε ως πρωτότυπη συγγραφή, γνωρίζουμε ότι την εκπαίδευση απέβλεπε κυρίως να εξυπηρετήσει. Δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η συμβολή του ήταν αποτελεσματική προς την κατεύθυνση αυτή, γιατί υστερούσε σε δύο σημεία: δεν ήταν πάντοτε μεθοδικά γραμμένο και είχε και ακριβό κόστος. Η σωστή, λοιπόν, αντιμετώπιση του προβλήματος αρχίζει και εδώ με την ανάπτυξη των παιδαγωγικών ενδιαφερόντων και με τη συστηματική κατάρτιση καλά εξοπλισμένων βιβλιοθηκών. Η εκπαίδευση έχει γίνει πλέον κοινή συνείδηση, ότι αποτελεί έναν από τους απαραίτητους όρους για να λειτουργήσει η κοινωνία, μέσα από ένα πνεύμα προσαρμογής προς την ευρωπαϊκή παιδεία[1].

   Η εκτύπωση ελληνικών βιβλίων κατά τους πρώτους τρεις αιώνες από την εφεύρεση της τυπογραφίας, χαρακτηρίζεται από το αξιοσημείωτο γεγονός, ότι σε όλο αυτό το διάστημα, δεν τυπώθηκε κανένα ελληνικό βιβλίο μέσα στα πλαίσια του ελλαδικού χώρου.

   Το ελληνικό βιβλίο γεννήθηκε σε ξένο έδαφος, μακριά από τα "πάτρια εδάφη", καθώς οι συνθήκες δεν επέτρεπαν την ανάπτυξη της τυπογραφικής δραστηριότητας, παρά μόνο σε ευρωπαϊκά κέντρα παραγωγής βιβλίων.

   Όσοι ασχολήθηκαν με την ανάπτυξη της ελληνικής τυπογραφίας είχαν αμέσως να αντιμετωπίσουν τεχνικές δυσκολίες που τις δημιουργούσε η ελληνική γραφή με τους τόνους, τα πνεύματα και τα πολυποίκιλα βοηθητικά σημεία, τον μεγάλο αριθμό από βραχυγραφίες και επιτμήσεις που είχαν χρησιμοποιηθεί από τους αντιγραφείς των χειρογράφων, πρόσθετες δυσχέρειες για τους χαράκτες των τυπογραφικών στοιχείων, μάλιστα για τους ξένους που δεν είχαν την απαιτούμενη εξοικείωση με την ελληνική γραφή και γλώσσα. Για να ικανοποιήσουν τη ζήτηση των ουμανιστών, Ιταλοί τυπογράφοι και εκδότες, λόγιοι άλλωστε οι περισσότεροι απ’ αυτούς επιδόθηκαν στην έκδοση αρχαίων ελληνικών κειμένων. Έτσι το ελληνικό έντυπο, σ’ αυτή την πρώιμη φάση, προορίζεται ιδίως για τους ξένους μελετητές της αρχαίας γραμματείας, που υπήρξαν κιόλας μαθητές βυζαντινών δασκάλων και λογίων της πρώιμης "διασποράς"[2]...

     

    Το σταυροδρόμι, του πολιτισμού και του εμπορίου, η πόλη του Πετράρχη και του Βησσαρίωνα αναδείχθηκε σε ένα από τα σπουδαιότερα τυπογραφικά ευρωπαϊκά κέντρα. Συνδυασμένη με δύναμη πολιτική, με άνθηση πνευματική και καλλιτεχνική, η οικονομική υπεροχή έκανε τη Βενετία κέντρο μοναδικό όπου, από τη συνάντηση και την επαφή των πιο ποικίλων στοιχείων, ξεπήδησε ένας ξεχωριστός πολιτισμός. Έτσι συνέβη με την τυπογραφία. 

     Γιατί δεν είναι διόλου τυχαίο το γεγονός ότι από μία στιγμή και έπειτα η Βενετία έγινε το πιο σημαντικό τυπογραφικό κέντρο, και όχι μόνο της Ιταλίας, ότι η Γερουσία της από μιας αρχής προστάτεψε και κατοχύρωσε με μέτρα νομοθετικά τη νέα εφεύρεση που τόσο αποδοτικά πρόκοψε για αιώνες, στο έδαφος της[3].

     Οι νέες μέθοδοι και το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων για την αρχαιότητα, προσέλκυσαν πολλούς Έλληνες στο Ιταλικό κέντρο της τυπογραφίας, οι οποίοι συνέβαλαν με διάφορους τρόπους στη δημιουργία και διάδοση του ελληνικού βιβλίου. Για την σωστή και άρτια εκτύπωση των ελληνικών κειμένων, συνεργάζονται αρχικά με τους Ιταλούς τυπογράφους, ως επιμελητές αρκετοί Έλληνες λόγιοι και κληρικοί.

   Στην πόλη αυτή, θα εγκατασταθούν τρεις Ηπειρώτες τυπογράφοι, οι οποίοι θα παίξουν σημαντικό ρόλο στην εκδοτική ανάπτυξη. Έτσι, τα τυπογραφεία των, Νικόλαου Σάρου, Νικολάου Γλυκύ και Δημητρίου Θεοδοσίου, θα αποτελέσουν την εποχή αυτή, σημείο αναφοράς στην εκτύπωση και διακίνηση των ελληνικών βιβλίων.

______________________

[1] Ιστορία του ελληνικού έθνους, Τόμος ΙΑ, Αθήνα 1978.

[2] Ιστορία του ελληνικού έθνους, Τόμος ΙΑ, Αθήνα 1978.

[3] Κουμαριανού, Αικατερίνη – Δρούλια, Λουκία – Layton, Evro. Το ελληνικό βιβλίο 1476 – 1830, Αθήνα 1986, σ. 54.. 

(συνεχίζεται... σε επόμενες αναρτήσεις "οι Γιαννιώτες Τυπογράφοι")