"Η Παναγία Ηλιόκαλη"

 

Κώστα Κρυστάλλη - Άπαντα
απόσπασμα από το κεφάλαιο 
"Οι Βλάχοι της Πίνδου - Μαλακάσι" 

 ...Μετ' ὀλίγον, δηλ. μετ' ἄνοδον ἡμισείας σχεδὸν ὥρας ἀπὸ τῆς βρύσης τοῦ Μπορδοβάρι (= το σημερινό Χαροκόπι), ἐφάνη πρὸ ἡμῶν ἐπὶ τινος ὑψώματος ἐν μέσῳ δάσους σκιεροῦ, ὑψηλὸν τετράγωνον περιτείχισμα, τὸ ὁποίον ἐκ πρώτης ὄψεως ἐξέλαβα ὡς φρούριον τοῦ Ἀλῆ πασᾶ ἤ κανενὸς αὐθέντου Ἑνετοῦ. Στραφεὶς ὅμως ἵνα ἐρωτήσω τὸν ὄπισθεν ἐρχὀμενον ἀγωγιάτην μου, εἶδον αἰφνιδίως αὐτὸν μὲ τὰ βλέμματα προσηλωμένα ἐπὶ τοῦ τείχους ἐπάνω νὰ σταυροκοπῆται καὶ νὰ ψυθιρίζῃ μετ' εὐλαβείας:

- Θέ μ΄ Παναγία μ΄ Ἡλιόκαλλη,  Θέ μ΄ Παναγία μ΄ Ἡλιόκαλλη,Θέ μ΄ Παναγία μ΄ Ἡλιόκαλλη. Τρίς. 

    Ἐνῶ εἶχα λοιπὸν σκοπὸν νὰ τὸν ἐρωτήσω τί φρούριον ἥτο αύτό, ἤδη δὲν ἠδυνάμην παρὰ νὰ τὸν ἐρωτήσω τί μοναστῆρι εἶναι.

- Ἡ Ἅϊ - Ἡλιόκαλλη, γυιέ μου, ἀπάντησε προθύμως ὁ μπάρμπα - Γιάννης, μεγάλ΄ ἡ χάρι της, καὶ ἐσταυροκοπήθη καὶ πάλιν.

- Τότες ἐδῶ νὰ κάνουμε μεσημέρι, μπαρμπα -Γιάννη.

    Διήλθομεν μίαν παλαιὰν βρύσιν (=εννοεί τη βρύση του Μύταρη, η οποία σήμερα έχει προσχωθεί από το χείμαρρο), ἐπηδήσαμεν ἕνα χείμαρρον βαθὺν καὶ ἀνελθόντες χλοερόν τινα λόφον εὑρέθημεν πρὸ τῆς σιδηρᾶς θύρας τῆς μονῆς, ὅποὰἀφιππεύσαμεν. Ἡ θύρα ἦτο κεκλεισμένη καὶ διὰ τοῦτο ἐχρειάσθη να κτυπήσωμεν καὶ νὰ φωνἀξωμεν... 

                                                

...Ὁ ναΐσκος κεῖται ἀκριβῶς εἰς τὸ μέσον τῆς αὐλῆς, αἱ δὲ μεσημβριναὶ καὶ δυτικαὶ πλευραὶ τοῦ τείχους τοῦ περιβόλου ἔσωθεν περιλαμβάνουσιν ἀρκετὰ κελλία καὶ ὑπόγεια, πρὸ τῶν ὁποίων προεξέχει ξύλινος ἐξώστης ἐκτεινόμενος κατὰ μῆκος αὐτῶν... 

...Κατὰ τοὺς παλαιοὺς χρὀνους κάποιος ἱερεὺς ὀνόματι Ἀθανάσιος ἐκ τοῦ παρακειμένου χωρίου Βέρζας (= δεν υπάρχει σήμερα, στη θέση του αναπτύχθηκε το χωριό Πλατανιά), πρὶν κτισθῇ ἡ μονή, ἔβλεπε τὰς νύκτας φῶς λάμπον εἰς τὰ δἀση ταῦτα. Ἐρχόμενος δ' ἐπὶ τὀπου τὴν ἡμέραν οὐδὲν ἔβλεπε, διότι τὸ φῶς τὴν νύκτα μόνον ἐφαίνετο. Μετὰ τεσσαράκοντα ὁλοκλήρους τοιαύας νύκτας ἐκίνησεν ἐκ τοῦ χωρἰου του ὁ Παπαθανάσης μίαν ἡμέραν μετ' ἄλλων συναδέλφων ἱεροφορεμένων καὶ μετὰ δοξολογίας καὶ ἁγιασμοῦ ἧλθεν εἰς τὸ δάσος. Τότε ἐφανερώθη εῖς αὐτὸν ἐπὶ τῆς κορυφῆς μιᾶς γηραιᾶς πρίνου, ἡ λάμπουσα εἰκὼν τῆς Θεοτὀκου φέρουσα τὴν ὑπογραφὴν "Ἡλιοκαλής", τοὐτέστιν ὁμοία πρὸς τὸν ἥλιον κατὰ τὴν καλλονήν. Κατεβίβασεν ὁ Παπαθανάσης τὴν εἰκόνα ἀπὸ τοῦ δένδρου καὶ πωλήσας τὴν οἰκίαν του ἔκτισε τὸν ναόν, εἰς ὅν κατέθηκε τὴν εἰκόνα καὶ ἀφιέρωσε πάντα τὰ κτήματά του, ἀφιερώθη δὲ καὶ αὐτὸς οἰκογενειακῶς. Οὕτως ἐκτίσθη ὁναός, ὅστις ἀκολοὐθως ἀνεκαινίσθη κατὰ καιρούς, ἕως ὅτου ἐπὶ Ἀλῆ - πασᾶ, πρὸ τοῦ 1806, ὁ ἡγούμενος Ἀγάπιος ἀνήγειρε τὰ τείχη. Εἰς ἀπόδειξιν μοὶ ἔφερεν ὀ κ. Ζενεράλης τὸν κατάλογον τῶν ἡγουμένων τῆς μονῆς ἧς πρῶτος δείκνυται ὁ Ἀθανάσιος. Ἐν τᾦ καταλόγῳ αὐτῷ ἠρίθμησα ὑπὲρ τοὺς 50 ἱερομονάχους, 20 μοναχάς, 15 πρεσβυτέρας, πλείστους ἱερεῖς καὶ τρεις ζωγράφους, οἵτινες κατὰ καιροὺς ἱστόρησαν τὸν ναόν.

   Μετὰ ταῦτα ὁ κάλλιστος αὐτὸς ἔφορος τῆς μονῆς μὲ ὡδήγησεν ἐντὸς τοῦ ναοῦ, ὅπου ἐπὶ τῆς θύρας τοῦ νάρθηκος μοὶ ἔδειξεν ἐπιγραφὴν τινα γραπτήν, καθ' ἥν ὁ ναὸς ἐν ἔτει ᾳριγ΄ 

(1113) ἱστορήθη (ἐζωγραφήθη), ἄρα ἐκτίσθη πρὸ τοῦ ἔτος τούτου. Μοὶ ἔδειξεν έπίσης ἐντὸς ἀργυρᾶς κάλπης τεμάχια λειψάνων ἀπὸ τὰ ἅγια κόκκαλα τοῦ Ἀποστόλου Θωμᾶ, τοῦ Ἁγ. Φιλίππου, τῆς Ἁγ. Παρασκευῆς καὶ τοῦ Ἀγ. Φωτίου. Μ' ἐπληροφόρησε περὶ τῶν κτημάτων τῆς μονῆς καὶ τῶν δύο μετοχίων αῦτῆς, ἐξ ὧν ἕν είς τὸ χωρίον Κοντινοὺς καὶ τὸ ἕτερον ἐν Ἰωαννίνοις, ὁ ναΐσκος τοῦ Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ ἐξ Ἰωαννίνων. Εἰς τὸ μετόχιον τῶν Κοντινῶν ἐμόναζον ἄλλοτε μοναχαί, νῦν ὅμως οὐδ' ἄρρην μένει...