"Ο Σταυρός του Όρθρου της Μεγάλης Παρασκευής"

 
Γράφει ο Δημήτριος Β. Χήτος
   

    Η λιτάνευση του Σταυρού κατά την Ακολουθία των Αγίων Παθών  είναι έθος πολύ νεότερο, δύο περίπου αιώνων. Κανένα τυπικό της Εκκλησίας μας πριν το 19ο αιώνα δεν αναφέρει τη γνωστή σε όλους μας σήμερα λιτάνευση του Σταυρού το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης! Αλλά ούτε και στο Τριώδιο γίνεται αναφορά, έστω και μικρή, στο συγκεκριμένο έθος. Η τάξη της Εκκλησίας μας γνωρίζει ως "Εσταυρωμένο" μια απλή και μικρή φορητή εικόνα της Σταύρωσης του Χριστού, και συγκεκριμένα την εικόνα της Σταύρωσης από το δωδεκάορτο του τέμπλου που ετίθετο στο προσκυνητάριο, ή το Σταυρό των λυπηρών της κορυφής του τέμπλου, όπως αναφέρει πολύ σωστά ο μακαριστός καθηγητής Ιωάννης Φουντούλης (βλ. Ιωάννου Μ. Φουντούλη, "Λειτουργική Α΄, εισαγωγή στη Θεία Λατρεία" ,εκδόσεις "Μυγδονία", Θεσσαλονίκη 2004, σ. 52).  

    Η εικόνα αυτή ή ο Σταυρός έφεραν ιστορημένη την Σταύρωση του Χριστού. Από το 19ο αιώνα και μετά, απόλυτα επηρεασμένη η Ορθόδοξη Ανατολή από την παράδοση των Ρωμαιοκαθολικών που εθριάμβευαν, δυστυχώς, στα Επτάνησα, άρχισε να υιοθετεί τους δυτικούς "Εσταυρωμένους" όπως τους γνωρίζουμε σήμερα. Σε μεγάλο βαθμό επηρέασαν τη διάδοση του νέου ρεύματος αυτού στη Λατρεία η Βαυαροκρατία του Όθωνα στη μικρή τότε Ελλάδα καθώς και η επιδειξιομανία του λεγόμενου "αγάμου" κλήρου που άρχισε να κυριαρχεί από τις αρχές του 20ου αιώνα.

      Έτσι, πολύ γρήγορα απολέσαμε την ανατολική παράδοσή μας, απομακρυνθήκαμε από το εν χρήσει Τυπικό της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας και ως εκ τούτου διαμορφώσαμε ένα νέο τύπο Σταύρωσης, που στις μέρες μας έχει καταντήσει φολκλόρ. Αφού αφαιρέσαμε την παράσταση του Εσταυρωμένου Χριστού από το Σταυρό δημιουργώντας ένα ομοίωμα, που έχει μονίμως εκτεταμένα τα χέρια και υποδοχές επί των άκρων για την τοποθέτηση των ήλων, προχωρήσαμε στην κατασκευή ομοιωμάτων της Υπεραγίας Θεοτόκου και του Ιωάννου του Θεολόγου δημιουργώντας ένα τρίπτυχο! 

   Στη συνέχεια, επειδή ο Χριστιανός είχε "πόθο" να προσκυνήσει τον Εσταυρωμένο Χριστό πιο πειστικά προς την πραγματικότητα του γεγονότος της Σταυρώσεως, ο Εσταυρωμένος  εξήλθε του ναού! Άρχισαν κατά τόπους να κατασκευάζονται επί μονίμου βάσεως διάφορα σκηνικά που θα μπορούσαν να σε βάλουν στο κλίμα, δημιουργήθηκε πλησίον κάποιου ναού ή μοναστηριού φρικτός Γολγοθάς επί του οποίο βρίσκεται ένας μόνιμος τεράστιος Σταυρός όπου πραγματοποιούνται τα γεγονότα σύμφωνα με την διήγηση του Ευαγγελίου! Έπειτα προχωρήσαμε στη δημιουργία "λελατομημένου  τάφου" για την εναπόθεση του ομοιώματος!   Και επειδή προέκυψε πρόβλημα με τα εκτεταμένα χέρια του ομοιώματος τοποθετήθηκαν σ΄ αυτό εξαρτήματα (μεντεσέδες) ούτως ώστε κατά την αποκαθήλωση τα χέρια να συστέλλονται "φυσικώ τω τρόπω".

         Και τώρα  τίθεται ένα μεγάλο ερώτημα. Τί είναι για μας του σημερινούς Ορθόδοξους Χριστιανούς η Ακολουθία των Αγίων Παθών και τί η Σταύρωση;

        Αν θέλουμε να απαντήσουμε με ειλικρίνεια και ευθύτητα όπως μας προτρέπει κι ο Απόστολος Παύλος, "ἤτω δὲ ὑμῶν τὸ ναὶ ναί, καὶ τὸ οὒ οὔ, ἵνα μὴ εἰς ὑπόκρισιν πέσητε" πρέπει να παραδεχθούμε ότι απολέσαμε  την υγιή σχέση μας με τη λατρεία σε σημείο ώστε να θεωρούμε τα Ιερά Μυστήρια και τις Ιερές Ακολουθίες ως παραστάσεις, ο Θεός να με συγχωρέσει, θεατρικές! Και ειδικά για το θέμα μας φαίνεται πως η παρουσία μας στην Ακολουθία των Αγίων Παθών σχετίζεται με την "αναπαράσταση", φευ!  της Σταύρωσης του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.

    Ατυχής παραλληλισμός! Πρώτον γιατί ο σκοπός της Ακολουθίας δεν είναι αυτός και δεύτερον γιατί  δεν είμαστε σε θέση να φανταστούμε και μόνο τα Πάθη του Χριστού, πόσο μάλλον να αντικρίσουμε την πραγματικότητα. Η οποιαδήποτε εικόνα της Σταύρωσης είναι σε μεγάλο βαθμό ωραιοποιημένη, καθώς ο Χριστός επί Σταυρού  "οὐκ εἶχεν εἶδος οὐδὲ κάλλος"... με λίγα λόγια ο Χριστός επί Σταυρού ήταν μία τεράστια πληγή που κάθε ένας από εμάς θα δίσταζε να αντικρίσει κατάματα το φρικτό αυτό θέαμα!

 

     Επομένως, ας αφήσουμε κατά μέρος τις αναπαραστάσεις και να επιστρέψουμε σιγά σιγά στην Παράδοσή μας, κι αν θέλουμε να εμβαθύνουμε στα Σωτήρια και Φρικτά Πάθη του Χριστού ας ανοίξουμε επιτέλους το Ιερό Ευαγγέλιο κι αφού κατανοήσουμε τα γραφόμενά του ας "ξενοθώμεν τοῦ κόσμοῦ" και δια της ασκήσεως και της προσευχής να αποπειραθούμε να προσεγγίσουμε τα Πάθη του Χριστού σταυρώνοντας τα δικά μας πάθη... 

Καλή Ανάσταση!